هر برنامه درسی دارای اهداف مشخص واز پیش تعیین شده ای است و برای سنجش میزان تحققق اهداف آن ارزشیابی پیشرفت تحصیلی پیش بینی شده است. به همین دلیل، ارزشیابی ازآموخته های دانش آموزان از اهمیت به سزایی برخوردار است. شیوه ارزشیابی از دروس مختلف به دلیل تفاوتی که در اهداف، ماهیت دروس و روش تدریس آنها وجود دارد، به تناسب درس ممکن است متفاوت باشد. به همین دلیل لازم است که شیوه ارزشیابی مناسب و مستقلی برای آنها تدوین شود که درس آموزش حرفه وفن از آن جمله است.
اگر از یک دبیر حرفه وفن در خصوص محتوا وهدف های این درس وتفاوت آن با سایر درس ها در روش تدریس وارزشیابی سوال شود به خوبی راجع به آن توضیح می دهد و مثال های جالب و زیبایی از کارهایی که انجام داده و یا تجربیاتی که اندوخته است، ارائه می دهد. اما نکته قابل تامل نقص ها و کاستی های است که در مثال ها و نمونه فعالیت ها دیده می شود که عمدتاً نمی توان از آنها چشم پوشید.
از جمله، سنجش که ظاهراً عملکردی است، ولی با شیوه تدریس هم خوانی ندارد. از طریق دیگر ارزشیابی مبهم است و به جای تاکید برهدف اصلی، بیش تر بر هدف های جنبی پرداخته می شود. مطالعه و بررسی اینگونه موارد ونمونه های عینی، اشکالات و ابهامات اشاره شده را کاهش میدهد وبه معلمان حرفه وفن کمک می کند در استفاده از شیوه های ارزشیابی، دقیق تر عمل کنند.
رویکرد ارزشیابی هدف ها:
تدوین محتوای کتاب حرفه وفن بر اساس رویکرد فرآیند محور است.در این رویکرد، دانش آموز در فرآیند یادگیری مورد ارزشیابی قرار می گیرد ومعلم در هر گام تدریس ، از آموخته های دانش آموزان به طور مستمر ارزشیابی به عمل می آورد. در این رویکرد چون هدف ارزشیابی از یک نتیجه مانند تولید یک وسیله چوبی، برقی یا یک مقاله ... نیست، بلکه هر یک از گام ها برای تحقق هدفی از اهداف، دانشی، مهارتی یا نگرشی تدوین شده است ، لذا برای سنجش میزان تحقق هدف ها، ارزشیابی از فرایند یادگیری انجام می شود.
انواع ارزشیابی
به دلیل ماهیت خاص این درس، از دو نوع ارزشیابی مستمر وپایانی استفاده می شود.
انواع آزمون
آزمون های مورد استفاده در این درس عبارتند از: عملی، کتبی وشفاهی.
ابزارهای آزمون
چک لیست مشاهده(با استفاده از معیارهای تعریف شده) ، پروژه، (کار تحقیقی) وتهیه گزارش، آزمون های معلم ساخته شامل پرسش شفاهی وکتبی در قالب پرسش های انشایی کوتاه پاسخ، صحیح وغلط، کامل کردنی وچند گزینه ای.
معیارهای ارزشیابی از کار عملی وتحقیق
الف: تحقیق (2 نمره)
1. گرد آوری اطلاعات شامل: مراجعه به منابع مانند کتاب ها ومجلات وپرسش از افراد مطلع.
2. محتوا: محتوا منسجم ودر راستای موضوع باشد.
3. نتیجه گیری: نتیجه به دست آمده با موضوع وهدف تحقیق همخوانی داشته باشد.
4. تنظیم گزارش: گزارش شامل مقدمه، محتوا ونتیجه گیری باشد. از تصویر، نقاشی ونمودار در صورت نیاز استفاده شده باشد.
ب: طراحی وتمهیدات (2 نمره)
1. از میان فعالیت های عملی هر واحد، یک فعالیت رابه دلخواه انتخاب کند.
2. به موقع وبدون از دست دادن زمان، کار را شروع وبه طور مستمر ومداوم فعالیت کند.
3. در صورت نیاز به اندازه گذاری، اندازه های مناسب را روی طرح مشخص کند.
4. طرح را با اندازه های مشخصی روی کاغذ وسپس مواد اولیه (چوب، مقوا، پارچه، فلز و...) پیاده کند.
ج: ساخت وانجام کار (6 نمره)
1. از میان مواد موجود ودر دسترس (امکانات محیطی) مواد مناسب را انتخاب کند.از میان ابزارهای موجود، ابزار مناسب کار را انتخاب کند.
2. در هنگام انجام فعالیت عملی از ابزار به طور صحیح استفاده کند.
3. نکات ایمنی را رعایت کند.
4. نظم را رعایت کند.
5. در هنگام فعالیت، دقت وتوجه کافی به آن داشته باشد.
6. کارراتا حصول نتیجه نهایی پیگیری کند.
د: خلاقیت وهمکاری گروهی وخودارزیابی (2 نمره)
1. ارائه کار تمام شده.
- تکمیل واتمام کارعملی یا فعالیتی که از قبل انتخاب کرده وارائه به معلم در زمان مقرر.
- کار مطابق باطرح اولیه و درست انجام شده باشد.
- بررسی کار توسط دانش آموزان یا گروه ویافتن اشکالات وارائه پیشنهاد جهت رفع اشکال.
- اقدام برای رفع اشکالات.
2: میزان همکاری گروهی
- وظایفی را که از طرف گروه به او محول شده است، به موقع ودرست انجام دهد.
- با اعضای گروه برخوردی مناسب وتوأم با ادب واحترام داشته باشد.
3: خلاقیت ونوآوری
- با استفاده از خلاقیت خود، تغییرات جدیدی در هنگام کار وفعالیت متناسب با نیاز مصرف کننده در آن ایجاد کند.
- کار را به دلخواه خود یا نظر گروه به نحو زیبایی رنگ کند و...
نمونه گیری از عملکرد اولیه
باید از عملکرد اولیه هر دانش آموز ومهارت های مربوط به آن نمونه ای تهیه شود. هر عضو گروه، نمونه عملکردی راکه باید انجام دهد، ارائه می دهد ودیگر اعضا مشاهده ویا گوش می کنند. سپس اعضای گروه در مورد تطابق نمونه ی عملکرد با معیارها بحث می کنند واطمینان می یابند که معیا رها در مورد همه ی نمونه ها به کار گرفته شده اند. در این مرحله گروه آماده است که شباهت ها و تفاوت های میان نمونه عملکرد ها را مشخص ونقاط قوت و ضعف هر کدام را مطابق معیار ارزیابی کند. این ارزیابی باید کاملاً روشن بیان شود تا هر فرد درک صحیحی از عملکرد خودش پیدا کند. نمونه عملکرد هر فرد همراه با نقد به اعضای گروه برگردانده میشود.
ارزیابی پیشرفت وبالا بردن سطح مهارت
بعد از کسب درک صحیح از عملکرد اولیه، دومین تکلیف عملی فردی به دانش آموز داده می شود. این تکلیف کمی از تکلیف تکلیف اولی مشکل تر است وسطح وقع وانتظار بالا می رود. دانش آموزان برای انجام تکلیف جدید، هم از معیارهایی که قبلاً ارائه شده بود وهم از نقد گروهی اولین نمونه استفاده می کند. گروه با استفاده از مراحل قبلی در دومین تکلیف قضاوت می کند. بعد از این که نقد جدید مورد بحث قرار گرفت، آن را با نقد قبلی مقایسه می کنند. این فرآیند را می توان تا رسیدن دانش آموزان به سطح مهارت قابل قبول ادامه داد.
برای مثال به منظور نمونه گیری از عملکرد اولیه، ابتدا از دانش آموزان می خواهیم به طراحی مدار با نخ اقدام کنند. در اقدام اولیه سطح انتظار را مطابق ستون سمت راست جدول تصریح می کنیم:
پس از طراحی وتولید، عملکرد اولیه با ملاک های توافق شده ارزیابی میشود وهر فرد نقد وپیشنهاد های بهبود عملکرد را دریافت ودرک صحیحی از عملکرد خود پیدا می کند. سپس دانش آموزان مطابق دستورالعمل کتاب به طراحی وساخت مدار واقعی اقدام میکنند. دانش آموزان برای انجام تکلیف جدید از معیارهای قبلی وهم از نقد گروه وهمچنین پیشنهادها استفاده می کنند وبعد از ساخت ومقایسه با عملکرد اولیه، طراحی جدید را با ملاک هایی با سطح توقع بالاتر از مرحله قبلی انجام میدهند.
سطح توقع وانتظار با توجه به وجود تفاوت های فردی در زمینه استعداد وتوانایی هر فرد می تواند متفاوت باشد. بنابراین، انتخاب یک دامنه پیشرفت می تواند مناسب باشد. البته سطح قابل قبول ودامنه پیشرفت برای دانش آموزان مستعد ودارای زمینه های مهارتی می تواند تا حد 100 درصد افزایش یابد. در هر حال دامنه وسطح انتظار به عنوان ملاک باید مورد توافق گروه ودبیر قرار گیرد.